Türkiye’de devlet bütçesi, çeşitli harcama kalemleri ve ödeneklerle yönetilir. Bu ödeneklerden biri de “örtülü ödenek” olarak bilinir. Örtülü ödenek, devletin gizlilik gerektiren harcamalarını finanse etmek amacıyla kullanılan özel bir bütçe kalemidir. Bu harcamalar, genellikle ulusal güvenlik, istihbarat ve diplomatik faaliyetler gibi hassas alanlarda gerçekleştirilir.
Örtülü Ödenek Nedir?
Örtülü ödenek, devletin milli güvenliği, yüksek menfaatleri ve itibarının gerektirdiği siyasi, sosyal ve kültürel amaçlar için kullanılan bir bütçe kalemidir. 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu’nun 24. maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddeye göre, örtülü ödenek; kapalı istihbarat ve savunma hizmetleri, devletin milli güvenliği ve yüksek menfaatleri ile devlet itibarının gerekleri, siyasi, sosyal ve kültürel amaçlar ve olağanüstü hizmetlerle ilgili devlet ve hükümet icapları için kullanılmak üzere Cumhurbaşkanlığı bütçesine konulan ödenektir.
Örtülü Ödenek Ne İşe Yarar?
Örtülü ödenek, devletin gizlilik gerektiren faaliyetlerinin finansmanında kullanılır. Bu ödenek, özellikle ulusal güvenlik, istihbarat ve diplomatik ilişkiler gibi hassas alanlarda harcamaların hızlı ve etkin bir şekilde yapılmasını sağlar. Ayrıca, bürokratik süreçlerin dışında tutulduğu için acil ve gizli ihtiyaçların karşılanmasında esneklik sunar. Örtülü ödeneğin kullanımı, devletin veya kamunun yararına olan işlerde olmalı ve kişisel fayda veya amaçlara hizmet etmemelidir.
Örtülü Ödeneğin Kullanım Alanları
Örtülü ödenek, çeşitli alanlarda kullanılabilir. Bunlar arasında kapalı istihbarat ve savunma hizmetleri, devletin milli güvenliği ve yüksek menfaatleri, devlet itibarının gerekleri, siyasi, sosyal ve kültürel amaçlar ve olağanüstü hizmetlerle ilgili devlet ve hükümet icapları yer alır. Ayrıca, kanunlarla veya Cumhurbaşkanlığı kararnameleriyle verilen görevlerin gerektirdiği istihbarat hizmetlerini yürüten diğer kamu idarelerinin bütçelerine de örtülü ödenek konulabilir.
Örtülü Ödeneğin Denetimi ve Şeffaflığı
Örtülü ödenek harcamaları, gizlilik esasına dayandığı için detaylı bir denetime tabi değildir. Bu durum, harcamaların şeffaflığı konusunda tartışmalara yol açmaktadır. Ancak, kanunlarda belirtilen sınırlamalar ve amaçlar dışında kullanımı yasaktır. Örneğin, örtülü ödenek, Cumhurbaşkanının ve ailesinin kişisel harcamaları ile siyasi partilerin idare, propaganda ve seçim ihtiyaçlarında kullanılamaz.
Örtülü Ödeneğin Bütçedeki Yeri ve Miktarı
Örtülü ödenek, her yıl devlet bütçesinden belirli bir oranda ayrılır. İlgili yılda bu amaçla tahsis edilen ödenekler toplamı, genel bütçe başlangıç ödenekleri toplamının binde beşini geçemez. Bu oran, devletin mali yapısına ve bütçe büyüklüğüne göre değişiklik gösterebilir. Örtülü ödenek tutarı, Cumhurbaşkanlığı genel başlangıç bütçesinin binde beşini geçemez.
Örtülü Ödeneğin Tarihçesi ve Gelişimi
Türkiye’de örtülü ödenek uygulaması, Osmanlı İmparatorluğu dönemine kadar uzanır. Cumhuriyet döneminde de çeşitli yasal düzenlemelerle devam etmiştir. Özellikle son yıllarda örtülü ödenek harcamalarında belirgin bir artış gözlemlenmiştir. Örneğin, 2021 yılında örtülü ödenek harcamaları 2,7 milyar lira ile rekor seviyeye ulaşmıştır.
Örtülü Ödenek ve Uluslararası Uygulamalar
Örtülü ödenek uygulaması, sadece Türkiye’ye özgü bir sistem değildir. Dünyanın birçok ülkesinde benzer uygulamalar bulunmaktadır. Özellikle istihbarat ve savunma alanlarında gizli harcamalar için ayrılan bütçeler mevcuttur. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri’nde “kara bütçe” olarak adlandırılan bu ödenekler, istihbarat ve savunma harcamaları için kullanılır.
Örtülü Ödenek Kullanımında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
Örtülü ödenek kullanımı, devletin çıkarları doğrultusunda ve yasal çerçevede olmalıdır. Kişisel harcamalar veya siyasi amaçlar için kullanımı yasaktır. Ayrıca, harcamaların gizli olması, denetim mekanizmalarının tamamen devre dışı bırakılması anlamına gelmemelidir. Belirli bir denetim ve hesap verebilirlik mekanizması oluşturulmalıdır.
